Εκλεγμένοι από τον Θεό: είναι το δόγμα του προορισμού σωστό;

Η ερώτηση του κατά πόσο η σωτηρία είναι θέμα ιδιαίτερης εκλογής του ανθρώπου από τον Θεό ή θέμα της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου να διαλέξει να πιστέψει στον Θεό, είναι κάτι που έχει απασχολήσει το σώμα του Χριστού για αιώνες. Υπάρχουν πολλοί οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο Θεός έχει ήδη διαλέξει εκείνους που είναι να σωθούν και αυτοί και μόνο αυτοί θα σωθούν. Συνεπώς και σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη, το κατά πόσο κανείς θα σωθεί ή όχι δεν είναι τόσο θέμα του αν κάποιος θα του μιλήσει τον Λόγο του Θεού και αν έπειτα αυτός ο άνθρωπος θα πιστέψει τον Λόγο αυτόν ή όχι. Αν και σίγουρα αυτά χρειάζονται να γίνουν, αυτός θα πιστέψει μόνο αν ο Θεός τον έχει «προορίσει» για αυτό, μόνο αν είναι ένας από τους «εκλεκτούς», εκείνους που ο Θεός έχει διαλέξει για σωτηρία. Αν ο Θεός δεν τον είχε «προορίσει» για σωτηρία, αν δεν τον είχε «εκλέξει» - με την έννοια του εκλέγω, διαλέγω, σε σχέση με κάποιον άλλο που δεν τον έχω διαλέξει – τότε αυτός ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να σωθεί. Είναι λοιπόν, σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη, θέμα τελικά του Θεού του ποιος θα σωθεί και ποιος όχι. Εκείνοι που ο Θεός έχει διαλέξει για σωτηρία θα σωθούν, αλλά εκείνοι που δεν τους έχει διαλέξει (και που ουσιαστικά σημαίνει: εκείνους που τους έχει απορρίψει για την σωτηρία) δεν θα σωθούν. Αυτό είναι σίγουρα ένα πολύ βολικό δόγμα καθώς ρίχνει όλη την ευθύνη της σωτηρίας στον Θεό, με την έννοια ότι Εκείνος έχει ήδη διαλέξει εκ των προτέρων ποιοι θα σωθούν και ποιοι όχι. Έτσι αν δεν έχεις διάθεση ή φοβάσαι να μιλήσεις τον Λόγο σε άλλους μην τυχόν και σε απορρίψουν, κανένα πρόβλημα. Ο Θεός το ήξερε και φρόντισε ώστε κανένας από εκείνους που ήταν να σωθούν να μην έρθει στον δρόμο σου. Στο κάτω κάτω της γραφής όποιος είναι να σωθεί θα σωθεί ασχέτως του τι εσύ και εγώ κάνουμε … όλα είναι, σύμφωνα αυτό το δόγμα, στο χέρι του Θεού. Είναι η προσωπική μου γνώμη ότι όσο και βολικό αυτό το δόγμα μπορεί να φαίνεται, άλλο τόσο λάθος και επικίνδυνο είναι. Πιστεύω επίσης ότι είναι αυτό το δόγμα που είναι υπεύθυνο, μερικώς τουλάχιστον, για την απάθεια, σχεδόν αδιαφορία που πολλοί δείχνουν αναφορικά με την διάδοση του Λόγου: πολλοί δεν αισθάνονται ότι έχουν ευθύνη να μιλήσουν τον Λόγο του Θεού, καθώς σύμφωνα με αυτό το δόγμα, όποιος είναι να σωθεί θα σωθεί. Πιστεύω ότι σύμφωνα με τον Λόγο του Θεού, ο Θεός έδωσε τον Γιο Του για ΟΛΟΥΣ του ανθρώπους που σημαίνει ότι η σωτηρία είναι η επιλογή του Θεού για όλους του ανθρώπους. Αυτό με την σειρά του σημαίνει ότι η άποψη σύμφωνα με την οποία ο Θεός διάλεξε για σωτηρία μόνο κάποιους ενώ κάποιους άλλους δεν τους διάλεξε δεν μπορεί να είναι σωστή.

Σωτηρία: η επιλογή του Θεού για όλους

Για να δούμε ποια είναι η επιθυμία του Θεού αναφορικά με την σωτηρία, ας πάμε στην προς Τιμόθεο Α 2:4. Εκεί διαβάζουμε:

Προς Τιμόθεο Α 2:4«ο οποίος [ο Θεός] ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΩΘΟΥΝ ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ, και νάρθουν στην επίγνωση της αλήθειας.»

Ποιους θέλει ο Θεός να σωθούν; Ποια είναι η επιθυμία Του, το θέλημα Του, αναφορικά με την σωτηρία; Όπως το απόσπασμα αυτό μας λέει, Αυτός επιθυμεί, θέλει, ΟΛΟΙ οι άνθρωποι να σωθούν! «Όλοι οι άνθρωποι» σημαίνει ΟΛΟΙ, χωρίς καμιά εξαίρεση. Δεν επέλεξε Αυτός ορισμένους μόνο ανθρώπους και μόνο γι’ αυτός έδωσε τον Γιο Του. Αντίθετα έδωσε τον Γιο Του για όλους τους ανθρώπους και επιθυμεί όλοι να σωθούν! Να και τι οι στίχοι 5 και 6 της ίδιας επιστολής μας λένε:

Προς Τιμόθεο Α 2:5-6«Επειδή, ένας Θεός υπάρχει, ένας είναι και ο μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπων, ο άνθρωπος Ιησούς Χριστός, ο οποίος έδωσε τον εαυτό του αντίλυτρο ΓΙΑ ΧΑΡΗ ΟΛΩΝ»

Για πόσους έδωσε ο Ιησούς Χριστός τον εαυτό Του αντίλυτρο, λύτρα για να τους ελευθερώσει; Όχι για μερικούς αλλά για ΟΛΟΥΣ, αδέλφια. Ο Ιησούς Χριστός πλήρωσε το τίμημα της σωτηρίας για όλους και θέλει όλοι να σωθούν. Συνεπώς δεν θα ήταν εντελώς λανθασμένο και εκτός πραγματικότητας να πούμε ότι Αυτός διάλεξε, «έκλεξε», για σωτηρία μόνο μερικούς από όλους αυτούς για τους οποίους έδωσε τον Γιο του, το οποίο με την σειρά του ουσιαστικά σημαίνει ότι όλους τους υπόλοιπους δεν τους διάλεξε (δηλαδή τους απέρριψε); Φανταστείτε ότι πήγατε σε μια φυλακή και αγαπήσατε τόσο πολύ τους φυλακισμένους που για χάρη τους δώσατε ότι πιο πολύτιμο είχατε (για τον Θεό αυτό ήταν ο Γιος Του) για να τους κάνετε ελεύθερους. Πόσους από αυτούς τους φυλακισμένους θα θέλατε να δείτε ελεύθερους; ΟΛΟΥΣ! Τώρα φανταστείτε ότι κάποιοι διάλεξαν να μείνουν στην φυλακή. Πως θα αισθανόσασταν; Δεν θα ήσασταν λυπημένοι και απογοητευμένοι σχετικά με αυτό; Πληρώσατε το υψηλότερο δυνατό τίμημα για να τους κάνετε ελεύθερους! Τους θέλετε ελεύθερους! Εγώ θα ήμουν λυπημένος αν κάποιος διάλεγε να μείνει στην φυλακή και το ίδιο πιστεύω ότι είναι και ο Θεός. Έδωσε τον Γιο Του, πλήρωσε το μέγιστο δυνατό τίμημα για όλους τους ανθρώπους και τους θέλει όλους ελεύθερους. Τους θέλει όλους να ελευθερωθούν «από την εξουσία τού σκότους, και να μεταφερθούν στη βασιλεία τού αγαπητού Υιού του^.» (Προς Κολοσσαείς 1:13)

Να τι το κατά Ιωάννη 3:16 μας λέει:

Κατά Ιωάννη 3:16-18«Επειδή, με τέτοιον τρόπο αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε έδωσε τον Υιό του τον μονογενή, για να μη χαθεί καθένας ο οποίος πιστεύει σ' αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή. Δεδομένου ότι, ο Θεός δεν απέστειλε τον Υιό του στον κόσμο, για να κρίνει τον κόσμο, αλλά για να σωθεί ο ΚΟΣΜΟΣ διαμέσου αυτού. Όποιος πιστεύει σ' αυτόν, δεν κρίνεται^. όποιος, όμως, δεν πιστεύει, έχει ήδη κριθεί, επειδή δεν πίστεψε στο όνομα του μονογενή Υιού τού Θεού.»

Ο Θεός αγάπησε τον ΚΟΣΜΟ (χρησιμοποιώντας το παράδειγμα μας με τους φυλακισμένους: αγάπησε ΟΛΟΥΣ τους φυλακισμένους και όχι μονάχα μερικούς) και για ολόκληρο τον κόσμο, για τον ΚΑΘΕΝΑ, έδωσε τον Γιο Του. Γιατί; «ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΘΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΑΥΤΟΥ». Όταν ο Θεός έδινε τον Γιο Του δεν στόχευε σε ένα μόνο μέρος του κόσμου αλλά σε ΟΛΟΚΛΗΡΟ τον κόσμο. Δεν ήθελε να ελευθερώσει μερικούς μόνο φυλακισμένους αλλά όλους τους φυλακισμένους! Η σωτηρία είναι η επιλογή του Θεού για όλους τους ανθρώπους, γιατί για όλους πλήρωσε την αντίστοιχη τιμή. Δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη για τον οποίον ο Θεός να διάλεξε να χαθεί.

Τι εννοεί ο Λόγος του Θεού όταν μιλάει για εκλεκτούς, διαλεγμένους;

Το να είναι κανείς εκλεκτός, διαλεγμένος, σημαίνει ότι είναι η επιλογή κάποιου. Όπως διαβάσαμε στις προηγούμενες σελίδες είναι το δεδηλωμένο θέλημα του Θεού, είναι αυτό που Αυτός θέλει, είναι η ΕΠΙΛΟΓΗ, Η ΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥ, όλοι οι άνθρωπο να σωθούν και γι’ αυτό τον σκοπό πλήρωσε με την ζωή του Γιου Του. Αν τώρα αυτή είναι η επιλογή, η εκλογή του Θεού, αυτό που ο Κύριος έχει διαλέξει και θέλει για κάθε άνθρωπο, τι κάνει αυτό τον κάθε άνθρωπο αναφορικά με την σωτηρία; Τον κάνει ΕΠΙΛΕΓΕΓΜΕΝΟ, ΕΚΛΕΚΤΟ. Μ’ άλλα λόγια, όταν ο Λόγος του Θεού αναφέρεται σε μας σαν εκλεκτούς από τον Θεό, σε καμιά περίπτωση δεν εννοεί εκλογή σε σχέση με κάποιους άλλους που τάχα δεν επιλεγήκαν. ΟΛΟΙ είναι εκλεγμένοι, διαλεγμένοι για σωτηρία αφού αυτή είναι η εκλογή του Θεού για όλους τους ανθρώπους. Αντ’ αυτού αυτό που εννοεί είναι εκλογή για την απόλαυση μια κατάστασης, της σωτηρίας. Η σωτήρια είναι η επιλογή, η εκλογή του Θεού για όλους τους ανθρώπους. Όμως δεν διαλέγουν όλοι αυτό που ο Θεός θέλει γι’ αυτούς, με συνέπεια να χαθούν. Δεν χάνονται όμως γιατί ο Θεός δεν τους διάλεξε αλλά γιατί αυτοί διάλεξαν να απορρίψουν αυτό που ήταν η επιλογή του Θεού γι΄ αυτούς. Κατ’ όμοιο τρόπο και μεις που πιστέψαμε δεν σωθήκαμε γιατί ο Θεός μας διάλεξε σε σχέση με κάποιους άλλους που υποθετικά δεν τους διάλεξε, αλλά γιατί διαλέξαμε να δεχτούμε την επιλογή του Θεού για μας, που είναι και η επιλογή του για όλους τους ανθρώπους. Η σωτήρια είναι θέμα του να πιστέψει κανείς στον Κύριο. Είναι θέμα του αν αυτός εκλέξει τον Κύριο και όχι αν ο Κύριος τον εκλέξει. Ο Κύριος τον έχει ήδη εκλέξει για σωτήρια όταν έδινε τον Γιο Του. Δείτε πάλι τα παρακάτω αποσπάσματα από την Γραφή:

Πράξεις 10:43«θα λάβει άφεση αμαρτιών καθένας που πιστεύει σ' αυτόν»

Προς Ρωμαίους 9:33, 10:11«κάθε ένας που πιστεύει σ' αυτόν δεν θα ντροπιαστεί»

Ιωάννου Α 5:1«ΚΑΘΕΝΑΣ που πιστεύει ότι ο Ιησούς είναι ο Χριστός γεννήθηκε από τον Θεό»

Κατά Ιωάννη 11:26«καθένας που ζει και πιστεύει σε μένα, δεν πρόκειται να πεθάνει στον αιώνα.»

Κατά Ιωάννη 3:16«έδωσε τον Υιό του τον μονογενή, για να μη χαθεί καθένας ο οποίος πιστεύει σ' αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή.»

Κατά Ιωάννη 12:46-48«Εγώ φως ήρθα στον κόσμο, για να μη μείνει μέσα στο σκοτάδι καθένας που πιστεύει σε μένα. Και αν κάποιος ακούσει τα λόγια μου, και δεν πιστέψει, εγώ δεν τον κρίνω^. επειδή, δεν ήρθα για να κρίνω τον κόσμο, αλλά για να σώσω τον κόσμο. Εκείνος που αθετεί εμένα, και δεν δέχεται τα λόγια μου, έχει αυτόν που τον κρίνει^. ο λόγος που μίλησα, εκείνος θα τον κρίνει κατά την έσχατη ημέρα.»

Δείτε όλα αυτά τα «ΚΑΘΕΝΑΣ». ΚΑΘΕΝΑΣ, ασχέτως από ποιος είναι – αυτό σημαίνει «καθένας» - θα σωθεί ή όχι απλά επί τη βάση του αν πίστεψε ή όχι. Αν πιστέψει θα σωθεί, όπως είναι και η επιλογή, η εκλογή, το θέλημα του Θεού γι’ αυτόν. Αν όμως δεν πιστέψει θα χαθεί. Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν είναι κάτι που ο Θεός θέλησε γι’ αυτόν, αλλά έτσι θα γίνει επί τη βάση της εκλογής που ο άνθρωπος αυτός έκανε. Τόσο απλά είναι τα πράγματα.

Για να συνοψίσουμε: υπάρχουν δυο είδη επιλογής, εκλογής. Το ένα είδος αναφέρεται στην επιλογή ενός έναντι κάποιου άλλου. Μ’ άλλα λόγια: διαλέγω εσένα σε σχέση με κάποιο άλλον άνθρωπο που «διαλέγω» να μην τον διαλέξω, τον απορρίπτω δηλαδή. Μ’ αυτή την έννοια, και σύμφωνα με την άποψη του δόγματος του προορισμού, ο Θεός διάλεξε εμάς και απέρριψε τους άλλους. Προόρισε εμάς τους Χριστιανούς για σωτηρία, αλλά όχι τους άλλους. Οι άλλοι δεν ήταν εκλεκτοί του Θεού, σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη. Μπορεί αυτή η άποψη να είναι σωστή; Όχι, γιατί σύμφωνα με τα άλλα αποσπάσματα της Γραφής που διαβάσαμε, ο Θεός επιθυμεί, είναι η επιλογή Του, το θέλημα Του όλοι οι άνθρωποι να σωθούν και γι’ αυτό ακριβώς τον σκοπό έδωσε τον Γιο Του. Επομένως η εκλογή και ο προορισμός που αναφέρονται στην προς Εφεσίους 1:3-7 – «μάς έκλεξε διαμέσου αυτού πριν από τη δημιουργία τού κόσμου, για να είμαστε άγιοι και χωρίς ψεγάδι μπροστά του με αγάπη^. αφού μας προόρισε σε υιοθεσία διαμέσου τού Ιησού Χριστού στον εαυτό του..» - δεν έχουν και δεν θα μπορούσαν να έχουν την σημασία της εκλογής κάποιων σε σχέση με κάποιους άλλους. Αντ’ αυτού έχουν την έννοια της εκλογής σε σχέση με την απόλαυση της σωτηρίας, την οποία σωτήρια ο Θεός έκλεξε για όλους τους ανθρώπους όταν έδινε τον Γιο Του. Όπως οι φυλακισμένοι του παραδείγματος μας: όλοι έχουν εκλεγεί για ελευθέρωση. Έχω λοιπόν το δικαίωμα αναφερόμενος σε εκείνους από τους φυλακισμένους που δέχτηκαν την προσφορά μου να πω: «Σας έχω διαλέξει να απολαύσετε την ελευθερία», «Αυτός ήταν ο προορισμός μου για σας», «Είστε η επιλογή μου»; Ναι έχω το δικαίωμα να το πω αυτό και θα είναι απολύτως σωστό. Αλλά αφού αυτή είναι και επιλογή μου, αυτό που θέλω, και για εκείνους που είναι ακόμα στην φυλακή, όταν λέω στους ελεύθερους «είστε εκλεκτοί μου», δε εννοώ με κανένα τρόπο ότι έχω διαλέξει αυτούς σε σχέση με εκείνους που διάλεξαν να μείνουν στην φυλακή. Και γι’ αυτούς που είναι στην φυλακή είναι επίσης η επιλογή μου να είναι ελεύθεροι. Ο Θεός όντως μας διάλεξε, όντως είμαστε οι εκλεκτοί Του, όχι όμως εκλεκτοί σε σχέση με κάποιους άλλους που τάχα δεν είναι. Ο Θεός δεν έχει διαλέξει μερικούς μόνο για σωτηρία. Αν το έκανε αυτό θα ήταν προσωπολήπτης. Όμως ΔΕΝ είναι:

Πράξεις 10:34«ο Θεός δεν είναι προσωπολήπτης^.»

Αντ’ αυτού ο Θεός βρίσκεται από τον καθένα που τον ψάχνει. Στην πραγματικότητα, ψάχνει για ανθρώπους που τον ζητούν έτσι ώστε να τους αποκαλύψει τον εαυτό Του:

Ψαλμοί 14:2«Ο Κύριος έσκυψε από τον ουρανό επάνω στους γιους των ανθρώπων, για να δει αν υπάρχει κάποιος που να έχει σύνεση, που να ζητάει τον Θεό.»

Και Δευτερονόμιο 4:29«και θα τον βρείτε [τον Θεό], όταν τον εκζητήσετε με ολόκληρη την καρδιά σας, και με ολόκληρη την ψυχή σας.»

Όταν κάποιος εκζητεί τον Κύριο από την καρδιά του ο Θεός θα του αποκαλυφθεί, 100%, και θα τον τραβήξει στον εαυτό Του. Αυτό όμως δεν είναι κάτι που ο Θεός θα κάνει μόνο γι’ αυτό το πρόσωπο. Αντίθετα είναι κάτι που θα το κάνει για όλους όσους τον εκζητούν. Ο Θεός ψάχνει για ανθρώπους που τον εκζητούν, τον ψάχνουν και όλοι όσοι τον ψάχνουν με την καρδιά τους θα τον βρουν. Αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει μερικές φορές για μερικούς ανθρώπους. Είναι αντίθετα ΝΟΜΟΣ που εκπορεύεται από τον Λόγο του Θεού. Όταν κάποιος προσκαλεί τον Θεό μέσα από την καρδιά του, ο Θεός θα του παρουσιαστεί, 100%, και θα τον τραβήξει στον εαυτό Του. Μ’ αυτή την έννοια λοιπόν θα πρέπει να καταλάβουμε το παρακάτω απόσπασμα από το κατά Ιωάννη ευαγγέλιο που μας λέει:

Κατά Ιωάννη 6:44«Κανένας δεν μπορεί νάρθει σε μένα, αν δεν τον ελκύσει ο Πατέρας που με απέστειλε^.»

Πολλοί παίρνουν αυτό το απόσπασμα και λένε: «βλέπετε, είναι όλα ευθύνη του Θεού. Αν Αυτός θέλει κάποιον, θα τον τραβήξει προς τον εαυτό Του. Αν όμως δεν τον θέλει δεν θα τον τραβήξει». Το να ερμηνεύσει κανείς αυτό το απόσπασμα κατ’ αυτό τον τρόπο κάνει τον Θεό προσωπολήπτη και αγνοεί ότι ο Χριστός πέθανε για ΟΛΟΥΣ τους ανθρώπους, έτσι ώστε ΟΛΟΙ να σωθούν. Ο Θεός δεν διαλέγει μερικούς και αυτούς τους τραβάει προς τον εαυτό Του. Αντ’ αυτού θα βρεθεί από καθένα που πραγματικά τον ψάχνει. Είναι πνευματικός νόμος που Αυτός έθεσε. Αλλά πάνω σ’ αυτό θα πούμε περισσότερα στην επόμενη ενότητα.

Σωτηρία: οι ευθύνες του Θεού και οι δικές μας ευθύνες

Ο Θεός έχει όντως ρόλο να παίξει στην σωτηρία, τον πιο σημαντικό ρόλο. Αλλά και εμείς, οι πιστοί, έχουμε ευθύνες και ρόλους που μας έχουν δοθεί από τον Θεό. Η προς Κορινθίους Β 5:18-21 τα λέει πολύ καθαρά αναφορικά με τον ρόλο μας στην συμφιλίωση των ανθρώπων με τον Θεό. Όπως διαβάζουμε εκεί:

Προς Κορινθίους 2 5:18-21«Τα πάντα, όμως, είναι από τον Θεό, που μας συμφιλίωσε με τον εαυτό του, διαμέσου τού Ιησού Χριστού, και έδωσε ΣΕ ΜΑΣ τη διακονία τής συμφιλίωσης^. δηλαδή, ότι ο Θεός ήταν που συμφιλίωνε τον κόσμο με τον εαυτό του, διαμέσου τού Χριστού, μη λογαριάζοντας σ' αυτούς τα πταίσματά τους^. και εμπιστεύθηκε ΣΕ ΜΑΣ τον λόγο της συμφιλίωσης. Είμαστε, λοιπόν, πρεσβευτές υπέρ τού Χριστού, ωσάν ο Θεός να σας παρακαλούσε μεταχειριζόμενους εμάς^. δεόμαστε, λοιπόν, υπέρ τού Χριστού, συμφιλιωθείτε με τον Θεό. Επειδή, εκείνον που δεν γνώρισε αμαρτία, τον έκανε για χάρη μας αμαρτία, για να γίνουμε εμείς δικαιοσύνη τού Θεού διαμέσου αυτού.»

Δίνοντας τον Γιο Του ο Θεός συμφιλίωσε τον κόσμο με τον εαυτό Του. Μ’ άλλα λόγια η πόρτα προς τον Θεό είναι τώρα ορθάνοικτη. Και πάλι χρησιμοποιώντας το παράδειγμα μας με τους φυλακισμένους οι πόρτες της φυλακής έχουν ανοίξει φαρδιά πλατιά. Αλλά οι φυλακισμένοι είναι τυφλοί. Δεν μπορούν να το δουν. Έχουν τυφλωθεί από τον θεό αυτού του κόσμου (προς Κορινθίους Β 4:4), τον διάβολο, και δεν βλέπουν την σωτηρία που είναι διαθέσιμη σ’ αυτούς. Κάποιος πρέπει να πάει να τους πει: «Η πόρτα για τον Θεό είναι ορθάνοικτη. Συμφιλιωθείτε μ’ Αυτόν. Γιατί για χάρη μας έκανε αμαρτία εκείνον που δεν γνώρισε αμαρτία, ώστε να γίνουμε εμείς δίκαιοι». Κάποιος χρειάζεται να τους πάρει από το χέρι και να τους βοηθήσει να γυρίσουν προς το φως. Αυτό, το κάλεσμα στους ανθρώπους, το να τους πούμε τα καλά νέα, τον λόγο της συμφιλίωσης, είναι η διακονία της συμφιλίωσης. Και ποιος έχει αυτή την διακονία; Η απάντηση είναι πολύ απλή: ΕΜΕΙΣ. Είναι ευθύνη μας να πούμε τους ανθρώπους. Είμαστε εμείς που είμαστε πρεσβευτές του Χριστού. Αν θέλεις κάτι από κάποια ξένη χώρα πρέπει να καλέσεις την πρεσβεία της, τους αντιπροσώπους, τους πρεσβευτές αυτής της χώρας. Για τον Θεό, οι πρεσβευτές Του είμαστε ΕΜΕΙΣ! Ο Θεός έχει ανοίξει τις πόρτες της φυλακής, έχει ανοίξει την πόρτα στον Εαυτό Του. Συμφιλίωσε τον κόσμο με τον Εαυτό Του δίνοντας τον Γιο Του. Τώρα εμείς, οι πρώην φυλακισμένοι, οι πρώην τυφλοί, πρέπει να πούμε σ’ αυτούς που είναι ακόμα στην φυλακή και είναι ακόμα τυφλοί: «ελάτε στον Θεό, η πόρτα είναι ορθάνοικτη!»

Περισσότερο φως αναφορικά με τους ρόλους στην σωτηρία δίνεται στην προς Κορινθίους Α 3:5-6. Όπως διαβάζουμε εκεί:

«Ποιος είναι, λοιπόν, ο Παύλος, και ποιος είναι ο Απολλώς, παρά υπηρέτες διαμέσου των οποίων πιστέψατε, και όπως ο Κύριος έδωσε σε κάθε έναν; Εγώ φύτεψα, ο Απολλώς πότισε, αλλά ο Θεός αύξησε.»

Δείτε την σειρά. Ο Θεός έχει ρόλο να παίξει, τον ποιο σπουδαίο ρόλο, τον ρόλο της αύξησης. Αλλά κάποιος έχει να ρίξει τον σπόρο και κάποιος πρέπει να ποτίσει. Και αυτός ο κάποιος δεν είναι ο Θεός. Είμαστε εμείς! Είναι οι διάκονοι, και μ’ αυτό δεν εννοώ τους κληρικούς αλλά εμάς που έχουμε την διακονία της συμφιλίωσης. Το κείμενο δεν λέει: «Ο Θεός έσπειρε, ο Θεός πότισε, Ο Θεός έδωσε την αύξηση». Υπήρχαν άνθρωποι που έβαλαν και αυτοί το λιθαράκι τους, έπαιξαν τον ρόλο που ο Θεός είχε γι’ αυτούς. Άνθρωποι που είπαν: «να ο Θεός, συμφιλιωθείτε μαζί Του», και καθώς αυτό το πρόσωπο προσέγγισε τον Κύριο, ο Θεός τον συνάντησε, τον τράβηξε στον εαυτό Του, του έδωσε την απαιτούμενη αύξηση. Επίσης υπήρχαν άλλοι όπως ο Απολλώς, που «πότισαν» τον σπόρο του Λόγου που είχε πέσει στην καρδιά αυτών των ανθρώπων. Άνθρωποι που άνοιξαν την Γραφή και μοιράστηκαν μαζί τους τις αλήθειες του Λόγου. Δείτε στο παραπάνω απόσπασμα αυτό το «διαμέσου». Ο Παύλος και ο Απολλώς ήταν τα μέσα δια των οποίων οι άνθρωποι αυτοί πίστεψαν («διαμέσου των οποίων πιστέψατε» μας λέει το κείμενο). Έπαιξαν αυτοί τον ρόλο που τους είχε δοθεί από τον Θεό – τον ρόλο του διάμεσου, του υπηρέτη της συμφιλίωσης, τον ρόλο του πρεσβευτή του Χριστού, σπέρνοντας και ποτίζοντας τον Λόγο. Σκεφτείτε όμως να λέγαμε «ιδού ο Κύριος» και ο Κύριος να μην εμφανίζονταν . Θα τον συναντούσε σ’ αυτή την περίπτωση το άτομο αυτό; Όσο και να το ήθελε δεν θα τον συναντούσε. Όμως ο Θεός όντος ελκύει, όντως παρουσιάζεται, όντως κάνει τον δικό Του ρόλο. Όταν επομένως ο Ιωάννης μας λέει ότι κανένας δεν μπορεί να έρθει στον Πατέρα αν ο Πατέρας δεν τον ελκύσει έχει απόλυτο δίκιο: αν ο Θεός δεν εμφανιστεί, αν ο Θεός δεν δώσει την αύξηση, εμείς μπορούμε να σπέρνουμε και να ποτίζουμε όσο θέλουμε όμως τίποτα δεν πρόκειται να συμβεί. Όμως ο Θεός όντως παρουσιάζεται, όντως δίνει την αύξηση. Η ερώτηση είναι εμείς θα κάνουμε τον δικό μας ρόλο, την διακονία της συμφιλίωσης που μας έχει ανατεθεί, την σπορά και το πότισμα του Λόγου, το «πηγαίνετε σε ΟΛΟ τον κόσμο, και κηρύξτε το ευαγγέλιο σε ΟΛΗ την κτίση» (κατά Μάρκο 16:15); Αυτά δεν είναι πράξεις του Θεού αλλά ρόλοι που έχουν ανατεθεί σε μας.

Συμπέρασμα

Για να κλείσουμε αγαπητά αδέλφια: η διδασκαλία σύμφωνα με την οποία ο Θεός έχει διαλέξει μερικούς ανθρώπους για να τους σώσει ενώ μερικούς άλλους δεν τους έχει διαλέξει είναι μια πολύ βολική την ίδια στιγμή όμως και πολύ λανθασμένη διδασκαλία. Το θέλημα του Θεού είναι όλοι οι άνθρωποι να σωθούν και να έρθουν στην επίγνωση της αλήθειας. Αφού αυτό είναι το θέλημα, η εκλογή του Θεού για κάθε άνθρωπο, τι είναι τότε ο καθένας; Εκλεγμένος, διαλεγμένος, προορισμένος γι’ αυτό, με την έννοια ότι αυτός είναι ο προορισμός αυτό που ο Θεός θέλει γι’ αυτόν τον άνθρωπο. Τώρα το κατά πόσο αυτός ο άνθρωπος θα σωθεί ή όχι εξαρτάται από το κατά πόσο θα πιστέψει. Αν θα πιστέψει θα σωθεί. Αν όμως δεν πιστέψει δεν θα σωθεί. Έχει ο Θεός ρόλο να παίξει στην σωτηρία; Ναι, τον πιο σημαντικό. Όταν κάποιος καλεί τον Θεό από την καρδιά Του να αποκαλύψει τον εαυτό Του σ’ Αυτόν, ο Θεός παρουσιάζεται και τραβά αυτόν τον άνθρωπο προς τον εαυτό Του. Αυτό είναι το τράβηγμα, ή έλκυση για την οποία μας μιλάει ο Ιησούς. Όποιος ζήτησε με την καρδιά του το Κύριο, ξέρει τι εννοώ. Αυτή η αποκάλυψη του Θεού, το τράβηγμα προς τον εαυτό Του, δεν είναι κάποια κίνηση που την κάνει Αυτός τυχαία. Δεν είναι δηλαδή κάτι που Αυτός αποφασίζει καπριτσιόζικα σε ποιον θα την κάνει. Αντ’ αυτού είναι κάτι που το κάνει με βάση τον Λόγο Του σύμφωνα με τον οποίο, όποιος τον ζητήσει από την καρδιά Του θα τον βρει. Ο Θεός θα βρεθεί, 100%, από τον οποιονδήποτε που τον ψάχνει πραγματικά.

Γυρνώντας τώρα σε μας, ο Θεός έδωσε σε ΜΑΣ, την διακονία της συμφιλίωσης, την διακονία του να σπείρουμε τον Λόγο και να ποτίσουμε. Αυτός κάνει την αύξηση (το τράβηγμα στον εαυτό Του) αλλά η σπορά και το πότισμα, η εισαγωγή των ανθρώπων στον Κύριο, η διακονία της συμφιλίωσης και το πότισμα τους με τον Λόγο έχει δοθεί σε μας. Η διδασκαλία σύμφωνα με την οποία ο Θεός έχει διαλέξει μόνο ορισμένους ανθρώπους για να τους σώσει, που με την σειρά του συνεπάγεται ότι έχει διαλέξει κάποιους άλλους για να τους στείλει στην κόλαση είναι λανθασμένη και έχει βάλει τους πιστούς στον ύπνο καθώς πιστεύουν ότι όποιος είναι να σωθεί θα σωθεί. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Έχουμε ευθύνες αδέλφια, και το μίλημα του Λόγο, το ψάξιμο για ευκαιρίες να διαδώσουμε το ευαγγέλιο είναι κάτι που εναπόκειται σε μας. Μίλα τον Λόγο. Πες στους φυλακισμένους «βγείτε από την φυλακή». Το κατά πόσο θα βγουν ή όχι αυτό είναι κάτι που εναπόκειται σε εκείνους να αποφασίσουν. Είναι ωστόσο ευθύνη μας να τους πούμε, να τους δείξουμε τον Πατέρα. Αναφορικά με τον Πατέρα τώρα, τους θέλει όλους, με όλη Του την καρδιά. Πλήρωσε γι’ αυτούς το ίδιο τίμημα που πλήρωσε και για μας και τους περιμένει με τις ίδιες ανοικτές αγκάλες που περίμενε και μας.

Τάσος Κιουλάχογλου

Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

   
    Τόσο η φύση όσο και η Βιβλική αποκάλυψη μαρτυρούν ομόφωνα για την αγάπη του Θεού. Ο ουράνιος Πατέρας μας είναι η πηγή της ζωής, της σοφίας και της χάρης. Παρατηρείστε τα ωραία, τα υπέροχα πράγματα στη φύση. Σκεφθείτε τη θαυμάσια προσαρμογή τους στις ανάγκες και την ευτυχία όχι μόνο του ανθρώπου, αλλά και όλων των ζωντανών υπάρξεων. Ο ήλιος και η βροχή που φαιδρύνουν και δροσίζουν τη γη, οι λόφοι, οι θάλασσες και οι πεδιάδες, όλα μας μιλούν για την αγάπη του Δημιουργού. Ο Θεός είναι εκείνος που μας προμηθεύει για τις καθημερινές ανάγκες όλων των δημιουρημάτων Του. Οπως τόσο ωραία εκφράζουν τα λόγια του ψαλμωδού:
"Οι οφθαλμοί πάντων αποβλέπουσι προς Σε. Και Συ δίδεις εις αυτούς την τροφήν αυτών εν καιρώ. Ανοίγεις την χείρα Σου και χορταίνεις την επιθυμίαν παντός ζώντος" Ψαλμ. 145:15,16     Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο στην εντέλεια άγιο και ευτυχισμένο και η ωραία γή, καθώς βγήκε απ' τα χέρια του Δημιουργού, δεν έφερε ούτε ίχνος φθοράς, ούτε μια αμυδρή σκιά της κατάρας. Είναι η παράβαση του νόμου του Θεού - του νόμου της αγάπης - εκείνη που επέφερε τη συμφορά και το θάνατο. Και όμως η αγάπη του Θεού αποκαλύπτεται ακόμη και ανάμεσα στις θλίψεις που είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας. Είναι γραμμένο οτι με απώτερο σκοπό το καλό του ανθρώπου, ο Θεός καταράσθηκε τη γη. (Γεν. 3:17) Τα αγκάθια και τριβόλια - οι δυσκολίες δηλαδή και δοκιμασίες που γεμίζουν τη ζωή του με κόπους και φροντίδες - δόθηκαν για το καλό του. Αποτελούν μέρος της διαπαιδαγώγησης του που είναι απαραίτητη στο σχέδιο του Θεού για την ανύψωσή του απ' τον όλεθρο και την κατάπτωση που επέφερε η αμαρτία. Ο κόσμος αν και αμαρτωλός, δεν έχει να επιδείξει αποκλειστικά και μόνο συμφορά και μιζέρια. Και αυτή ακόμη η φύση μάς στέλνει μηνύματα ελπίδας και παρηγοριάς. Λουλούδια ανθίζουν πάνω στα τριβόλια και αυτά τα αγκάθια σκεπάζονται από ρόδα.
    "Ο Θεός είναι αγάπη", είναι γραμμένο πάνω σε κάθε μισάνοιχτο μπουμπούκι, πάνω σε κάθε βλαστάρι γρασιδιού. Τα θελκτικά πουλιά που γεμίζουν τον αέρα με τα χαρούμενα τραγούδια τους, τα πολύχρωμα λουλούδια με τους λεπτεπίλεπτους συνδυασμούς που μυρώνουν την ατμόσφαιρα, τα ψηλά δέντρα του δάσους με το πυκνό καταπράσινο φύλλωμά τους, όλα μαρτυρούν για την τρυφερή πατρική φροντίδα του Θεού μας και την επίθυμία Του να καταστήσει όλα τα παιδιά Του ευτυχισμένα.
    Ο λόγος του Θεού αποκαλύπτει το χαρακτήρα Του. Αυτός ο ίδιος εξαγγέλλει την άπειρη αγάπη και ευσπλαχνία Του. Οταν ο Μωησής προσευχήθηκε: "Δείξον μοι την δλοξαν Σου", ο Θεός απήντησε: "Εγώ θέλω κάμει να περάση έμπροσθέν σου όλη η αγαθότης Μου" (Εξοδ.33:18,19) Αυτή είναι η δόξα Του. Ο Θεός πέρασε μπροστά απο τον Μωησή και διακήρυξε: "Κύριος, Κύριος ο Θεός, οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος και πολυέλεος και αληθινός, φυλάττων έλεος εις χιλιάδας, συγχωρών ανομίαν και παράβασιν και αμαρτίαν".(Εξοδ. 34:4,6) Είναι "ελεήμων και οικτίρμων" (Ιωνάς 4:2) "διότι Αυτός αρέσκεται εις το έλεος".(Μιχαίας 7:18)
    Ο Θεός έχει συνδέσει τις καρδιές μας μαζί Του με αμέτρητα τεκμήρια και στον ουρανό και στη γή. Με τα έργα της φύσης και με τους βαθύτερους και τρυφερότερους εκείνους επίγειους δεσμούς που η ανθρώπινη καρδιά μπορεί να κατανοήσει, επεδίωξε να μας αποκαλυφθεί.
    Ολα αυτά όμως δεν αποτελούν παρά μια αμυδρή αποκάλυψη της αγάπης Του. Παρ' όλες αυτές τις αποδείξεις, ο εχθρός του καλού έχει τυφλώσει τις διάνοιες των ανθρώπων ώστε να ατενίζουν στον Θεό με φόβο και να Τον θεωρούν αυστηρό και δίχως οίκτο. Ο Σατανάς οδήγησε τους ανθρώπους να εκλάβουν τον Θεό σαν μια ύπαρξη με άκαμπτη δικαισύνη, έναν απροσπέλαστο κριτή, έναν απαιτητικό, αδυσώπυτο πιστωτή. Παράστησε το Δημιουργό σαν μια ύπαρξη που με ζηλότυπο βλέμμα προσπαθεί να ανακαλύψει λάθη και σφάλματα στους ανθρώπους με σκοπό να τους τιμωρήσει. Ακριβώς για να διαλύσει αυτόν τον πέπλο της σκιάς, αποκαλύπτοντας στον κόσμο την άπειρη αγάπη του Θεού, ο Χριστός ήρθε να ζήσει ανάμεσα στους ανθρώπους.
    Ο Υιός του Θεού ήρθε απ' τον ουρανό για να αποκαλύψει τον Πατέρα. "Ουδείς είδε ποτέ τον Θεόν, ο Μονογενής Υιός, ο ων εις τον κόλπον του Πατρός, Εκείνος εφανέρωσεν Αυτόν". (Ιωάννου 1:18) "ουδέ τον Πατέρα γινώσκει τις, ει μη ο Υιός, και εις όντινα θέλει ο Υιός να αποκαλύψει Αυτόν". (Ματθ. 11:27) Οταν ένας από τους μαθητές παρακάλεσε: "Δείξον εις ειμάς τον Πατέρα", ο Ιησούς απάντησε: "Τόσον καιρό είμαι μεθ' υμών, δεν εγνώρισας, Φίλιππε; όστις είδεν Εμέ, είδε τον Πατέρα, και πώς συ λέγεις, δείξον εις ημάς τον Πατέρα;". (Ιωάννου 14:8,9)
    Περιγράφοντας την επίγεια αποστολή Του, ο Ιησούς είπε: "ο Κύριος Με έχρισε· Με απέστειλε διά να ευαγγελίζωμαι προς τους πτωχούς, διά να ιατρεύσω τους συντετριμμένους την καρδίαν, να κηρύξω προς τους αιχμαλώτους ελευθερίαν, και προς τους τυφλούς ανάβλεψιν, να αποστείλω τους συντεθλασμένους εν ελευθερία". (Λουκά 4:18) Αυτό ήταν το έργο Του. Πήγαινε παντού αγαθοεργώντας και θεραπεύοντας όλους όσους καταδυναστεύονταν απο το Σατανά. Μέσα σε ολόκληρα χωριά δεν ακούονταν σε κανένα σπίτι ούτε ένα βογγητό αρρώστου. Επειδή Εκείνος είχε περάσει απ' εκεί και είχε θεραπεύσει όλους τους ασθενείς. Το έργο Του μαρτυρούσε τη θεία αποστολή Του. Αγάπη, έλεος και ευσπλαχνία αποκαλύπτονταν σε κάθε πράξη της ζωή του. Η καρδιά Του ήταν γεμάτη απο τρυφερή συμπάθεια για τους ανθρώπους. Πήρε την ανθρώπινη φύση για να μπορέσει να ανταποκριθεί προς τις ανάγκες του ανθρώπου. Και οι πιό φτωχοί και περιφρονημένοι δε δίσταζαν να Τον πλησιάσουν. Ακόμη και σ' αυτά τα μικρά παιδιά ήταν ελκυστικός. Τους άρεσε να κάθονται στα γόνατά Του και να παρατηρούν το στοχαστικό πρόσωπό Του, γεμάτο αγαθότητα και καλοσύνη.
    Ο Χριστός δεν έκρυβε ποτέ την αλήθεια, αλλά την έλεγε πάντοτε με αγάπη. Οι σχέσεις Του προς τους ανθρώπους χαρακτηρίζονταν πάντοτε απο μιά εξαιρετική λεπτότητα, απο μια στοχαστική καλοκάγαθη φροντίδα. Δεν υπήρξε ποτέ βίααιος, δεν πρόφερε ποτέ ένα σκληρό λόγο αναίτια, δεν πλήγωσε ποτέ μια ευαίσθητη ψυχή εκτός άν ήταν για το καλό της. Δεν καταδίκαζε την ανθρώπινη αδυναμία. Μιλούσε τη γλώσσα της αλήθειας, αλλά πάντοτε με αγάπη. Κατέκρινε την υποκρισία, την απιστία και την αδικία. Αλλά η φωνή Του πάλλονταν από λυγμούς καθώς πρόφερε τις αυστηρές Του επιπλήξεις. Εκλαψε για την Ιερουσαλήμ, την αγαπημένη Του πόλη, εκείνη που αρνήθηκε να Τον δεχθεί, Αυτόν που ήταν η Οδός και η Αλήθεια και η Ζωή. Είχε απορρίψει το Σωτήρα της· και όμως Εκείνος δεν ένοιωθε παρά οίκτο και τρυφερότητα γι' αυτήν. Η ζωή Του ήταν μια ζωή αυτοθυσίας και φροντίδας για τους άλλους. Κάθε ψυχή τη θεωρούσε πολύτιμη. Ενώ πάντοτε συμπεριφερόταν με θεϊκή αξιοπρέπεια, έσκυβε με το στοργικότερο ενδιαφέρον πάνω από κάθε μέλος της οικογένειας του Θεού. Στο πρόσωπο όλων των ανθρώπων διάκρινε χαμένες ψυχές που η δική Του αποστολή ήταν να σώσει.
    Αυτόν το χαρακτήρα αποκάλυψε ο Χριστός με τη ζωή Του. Αυτός είναι και ο χαρακτήρας του Θεού. Απ' την καρδιά του Πατέρα ορμούν τα κύματα της θεϊκής ευσπλαχνίας, όπως την παρουσίασε ο Χριστός, και τη μετέδωσε στους ανθρώπους. Ο Ιησούς, ο τρυφερός και στοργικός Σωτήρας, ήταν ο Θεός "και εφανερώθη εν σαρκί". (Α' Τιμοθ. 3:16) Ο Χριστός έζησε, υπέφερε και πέθανε για να μας απολυτρώσει. Εγινε "Ανθρωπος θλίψεων" για να μας ικανώσει να γίνομε μέτοχοι της αιώνιας χαράς. Ο Θεός επέτρεψε όπως ο Υιός Του, ο γεμάτος χάρη και αλήθεια, εγκαταλείψει ένα κόσμο απερίγραπτης δόξας για να έρθει σ' ένα κόσμο μολυσμένο απ' την αμαρτία και μαυρισμένο απ' τη σκιά της κατάρας και του θανάτου. Του επέτρεψε να εγκαταλέιψει τον κόλπο της αγάπης Του και τη λατρεία τών αγγέλων, να υπομείνει αισχύνη, εξευτελισμό, ταπείνωση, μίσος, και θάνατο. "Η τιμωρία ήτις έφερε την ειρήνην ημών ήτο επ' Αυτόν και δια των πληγών Αυτού ημείς ιάθημεν". (Ησαίας 53:5) Παρατηρείστε Τον στην έρημο, στη Γεσθημανή, πάνω στον σταυρό! Ο άμωμος Υιός του Θεού πήρε επάνω Του το βάρος της αμαρτίας. Εκείνος που ήταν ένα με το Θεό, ένοιωσε στην καρδιά Του τον τρομερό χωρισμό που δημιουργεί η αμαρτία ανάμεσα στον Θεό και στον άνθρωπο. Και αυτό ακριβώς το γεγονός ήταν που απόσπασε απ' την καρδιά Του την κραυγή της αγωνίας: "Θεέ μου, Θεέ μου, διά τι με εγκατέλιπες;"(Ματθ. 27:46). Ηταν το βάρος της αμαρτίας, η συναίσθηση του τρομακτικού της μεγέθους που επιφέρει το χωρισμό της ψυχής από τον Θεό, εκείνη που ράγισε την καρδιά του Υιού του Θεού. Ομως ο απώτερος σκοπός της μεγάλης αυτής θυσίας δεν ήταν να δημιουργήσει στην καρδιά του Πατέρα αισθήματα αγάπης για τον άνθρωπο, ούτε να Τον προδιαθεσει για το έργο της σωτηρίας. Οχι, οχι! "Ο Θεός τόσον ηγάπησε τον κόσμον, ώστε έδωκε το Υιόν Αυτού τον μονογενή". (Ιωάννου 3:16) Δεν ήταν ο μεγάλος αυτός ιλασμός που έκαμε τον Πατέρα να μας αγαπά, αλλά ακριβώς επειδή μας αγαπά προμήθευσε και την εξιλέωση. Ο Χριστός ήταν το μέσον για να μπορέσει ο Θεός να χορηγήσει την άπαιρη αγάπη Του σ' ένα κόσμο που είχε αποστατήσει. "Ο Θεός  ήτο εν τω Χριστώ διαλλάσσων τον κόσμον προς Εαυτόν" (Β' Κορ. 5:19) Ο Θεός υπέφερε μαζί με τον Υιό Του. Με την αγωνία της Γεσθημανή, με το θάνατο του Γολγοθά, η καρδιά της Απειρης Αγάπης πλήρωσε τα λύτρα της δική μας απολύτρωσης.
    Ο Ιησούς είπε: "Δια τούτο ο Πατήρ Με αγαπά, διότι Εγώ βάλλω την ψυχήν Μου δια να λάβω αυτήν πάλιν".(Ιωάννου 10:17) Με άλλα λόγια: "ο πατέρας Μου τόσο πολύ σας αγαπά, ώστε η αγάπη Του για Μένα μεγάλωσε ακόμη περισσότερο όταν έδωσα τη ζωή Μου για να σας απολυτρώσω. Με το να γίνω ο Αντικαταστάτης σας, ο Εγγυητής σας, με το να προσφέρω τη ζωή Μου και να επιφορτισθώ τα πταίσματα και τις παραβάσεις σας, έγινα προσφιλέστερος στον Πατέρα Μου, επειδή με τη θυσία μου, αποδεικνύεται δίκαιος ο Θεός,κ ενώ ταυτόχρονα δικαιώνει και όλους εκείνους που πιστεύουν στον Ιησού."
    Κανείς άλλος εκτός από τον Υιό του Θεού δεν ήτανσε θέση να επιτύχει την απολύτρωσή μας. Μόνο Εκείνος που βρισκόνταν στον κόλπο του του Πατέρα μπορούσε να τον αποκαλύψει. Μόνο Εκείνος που γνώρισε το ύψος και το βάθος της αγάπης του Θεού μπορούσε να την εκδηλώσει.
    Τίποτε λιγότερο από τηα άπειρη θυσία του Χριστού για τη σωτηρία του αμαρτωλού, δε θα επαρκούσε για να εκφράσει την αγάπη του Πατέρα για τη χαμένη ανθρωπότητα.     "Τόσον ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε έδωκε τον Υιόν Αυτού τον μονογενή". Δεν Τον έδωσε μόνο για να ζήσει ανάμεσα στους ανθρώπους, να σηκώσει τις αμαρτίες τους, και να πεθάνει στη θέση τους, αλλά Τον χάρισε στην πεσμένη ανθρώπινη φυλή. Ο Χριστός έπρεπε να συνταυτισθεί με τα συμφέροντα και τις ανάγκες της ανθρωπότητας. Αυτός που ήταν ένα με το Θεό συνδέθηκε με τους ανθρώπους με δεσμούς που παραμένουν αιώνια ακατάλυτοι. Ο Ιησούς "δεν επαισχύνεται να ονομάζη αυτούς αδελφούς". (Εβραίους 2:11) Αυτός είναι ο Ιλασμός μας, ο Συνήγορός μας, ο Αδελφός μας. Φέρει την ανθρώπινη μορφή μας μπροστά στον θρόνο του Πατέρα και στους ατέλειωτους αιώνες είναι και θα εξακολουθεί να παραμένει ένα με την ανθρώπινη φυλή που ήρθε να απολυτρώσει. Είναι ο Υιός του ανθρώπου. Και όλα αυτά για να μπορέσει ο άνθρωπος να υψωθεί απ' το βάραθρο και την κατάπτωση της αμαρτίας, να μπορεί να αντανακλά την αγάπη του Θεού και να συμμερίζεται τη χαρά της αγιοσύνης.
    Η τιμή που έχει πληρωθεί για την απολύτρωσή μας, η άπειρη θυσία που έχει υποστεί ο ουράνιος Πατέρας μας όταν παρέδωσε τον Υιό Του στον θάνατο για χάρη μας, θα έπρεπε να μας εμπνέουν με βαθύτερη αντίληψη του τι μπορούμε να γίνομε με τη βοήθεια του Χριστού. Καθώς ο εμπνευσμένος απόστολος Ιωάννης παρατήρησε το το ύψος και βάθος και πλάτος της αγάπης του Πατέρα για την καταδικασμένη φυλή μας, γεμίσε απο αισθήματα λατρείας και σεβασμού. Ανήμπορος να βρεί τις κατάλληλες λέξεις για να εκφράσει το μεγαλέιο  και την τρυφερότητα μια τέτοιας αγάπης, αναφώνησε καλώντας τον κόσμο να την ατενίσει: "Ιδέτε οποίαν αγάπην έδωκεν ημάς ο Πατήρ, ώστε να ονομασθώμεν τέκνα Θεού" (Α' Ιωάννου 3:1) Τι μεγάλη αξία δίνει αυτή η αγάπη στον άνθρωπο! Με την παρακοή οι άνθρωποι υποτάχθηκαν στον Σατανά. Με την πίστη τους στην εξιλαστική θυσία του Χριστού, του Αδάμ τα παιδιά, μπορούν να γίνουν παιδιά του Θεού. Παίρνοντας τη φύση του ανθρώπου, ο Χριστός εξύβωσε την ανθρωπότητα. Αμαρτωλοί άνθρωποι φέρονται σ' εκείνο το επίπεδο όπου, όταν συνδεθούν με το Χριστό, να μπορούν επάξια να αποκαλούνται "υιοί Θεού".
    Μια τέτεοια αγάπη είναι απαράμιλη. Παιδιά του Ουράνιου Βασιλιά! Τι πολύτιμη υπόσχεση! Η ασύγκριτη αγάπη του Θεού για ένα κόσμο που δεν Τον αγάπησε! Αυτή η σκέψη εξασκεί μια υποτακτική επιρροή στην καρδιά και αιχμαλωτίζει τη διάνοια να συμμορφωθεί προς το θέλημα του Θεού. Οσο προσεκτικότερα μελετούμε το θείο χαρακτήρα κάτω απ' το φώς του σταυρού, τόσο περισσότερο ανακαλύπτομε την ευσπλαχνία, τρυφερότητα και συγχωρητικότητα να συγχωνεύονται με την ισότητα και τη δικαιοσύνη· τόσο καθαρότερα διακρίνομε τα άπειρα τεκμήρια μιας αγάπης που ξεπερνλα και αυτή ακόμη τη συγκινητικότερη λαχτάρα που νοιώθει μια μητέρα για το κακότροπο παιδί της.
 [ απο το βιβλίο, Βήματα προς τον Χριστό, της Ellen G. White
μετάφραση:Ελλη Οικονόμου ]

Φιλοσοφία και Θεολογία Ιεροθέου Ναυπάκτου: "Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη παράδοση".

Μέρος 1ο

Πολλοί συγχέουν τις λέξεις Φιλοσοφία και Θεολογία. Εδώ θα εξηγήσουμε τη διαφορά τους, ώστε να μπορεί να γίνει κατανοητός και ο ρόλος τους στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία. Και φυσικά μιλάμε πάντοτε από την άποψη τής Ορθόδοξης Θεολογίας, γιατί στη Δύση η λέξη "θεολογία" στην πραγματικότητα ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ με την Φιλοσοφία.

Ο άνθρωπος έχει δύο γνωστικά κέντρα. Το ένα είναι ο νους, που είναι το κατάλληλο όργανο για να δεχθεί την αποκάλυψη τού Θεού, η οποία στη συνέχεια διατυπώνεται με τη λογική, και το άλλο είναι η ίδια η λογική, που είναι το γνωστικό όργανο τού κόσμου που μας περιβάλλει. Με τον νου αποκτούμε τη γνώση τού Θεού, ενώ με τη λογική τη γνώση τού κόσμου, και την εκμάθηση τής κατ' αίσθησιν επιστήμης.Στη μία περίπτωση, (στη φιλοσοφία), ο άνθρωπος δια τής λογικής προσπαθεί να βγάλει συμπεράσματα με το μυαλό του και τη φαντασία του, προσπαθεί δηλαδή ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙ τον Θεό και την κτίση. Είναι μια γνωστική προσπάθεια από κάτω προς τα πάνω. Ο τρόπος τής φιλοσοφίας δηλαδή, είναι η ανακάλυψη. Στη δεύτερη περίπτωση, (στη θεολογία), δεν έχουμε πλέον "ανακάλυψη", αλλά ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ. Στη Θεολογία έχουμε αποκάλυψη τού Θεού στην κεκαθαρμένη καρδιά τού ανθρώπου. Η λέξη: Φιλοσοφία, ετοιμολογικά δηλώνει "την αγάπη τής σοφίας", αν και από διαφόρους φιλοσόφους δόθηκαν και άλλοι ορισμοί. Πρώτος ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε για τον εαυτό του κατά παράδοσιν τη λέξη: "Φιλόσοφος". Ως τότε χρησιμοποιούντο οι λέξεις: "σοφός" και "σοφιστής" (Χρήστου Ανδρούτσου: Λεξικόν φιλοσοφίας, εκδ. Ρηγοπούλου, έτος 1965, σελ 357). Έτσι με βάση όσα είπαμε, δίνουμε εδώ έναν ορισμό για τη φιλοσοφία, ως: "κυρίως η διδασκαλία περί Θεού ανθρώπου και κόσμου, δια τής λογικής και τής φαντασίας". Αν δούμε το πλήθος τών φιλοσοφικών απόψεων που έχουν διατυπωθεί στις περασμένες χιλιετίες, αντιλαμβανόμαστε, ότι όσο λογική κι αν είναι η φιλοσοφία, δεν μπορεί να δώσει με βεβαιότητα απαντήσεις στους τομείς που πραγματεύεται. Διαφορετικά, όλοι οι φιλόσοφοι θα συμφωνούσαν σε όλα, όπως όλοι οι μαθηματικοί συμφωνούν για τα αποτελέσματα τών αριθμητικών πράξεων. Ένα κι ένα κάνει δύο. Όμως αυτό δεν συμβαίνει με τη φιλοσοφία. Επειδή η φιλοσοφία στηρίζεται σε κάποιες αρχικές παραδοχές που δεν μπορούν να αποδειχθούν, διάφοροι φιλόσοφοι ακολουθούν και διαφορετικούς δρόμους σκέψης. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν αμέτρητες "σχολές φιλοσοφίας". Οι άγιοι Πατέρες τής Εκκλησίας από την άλλη, αν και ήταν οι περισσότεροι από αυτούς γνώστες τής φιλοσοφίας, δεν στηρίχθηκαν στην φιλοσοφία για τις δικές τους διδαχές. Δεν είχαν ως κέντρο τη λογική, μέσω στοχασμού και φαντασίας, αλλά είχαν ως κέντρο τον νου. Πρώτα καθάρισαν την καρδιά τους από τα πάθη, και έτσι φωτίσθηκε ο νους τους από την έλευση τής Χάριτος τού Θεού στην καρδιά τους, ώστε να τους ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΕΙ Ο ΘΕΟΣ. Δεν προσπαθούσαν να προσεγγίσουν τον Θεό δια τής λογικής, αλλά δια τής καθαρότητος, που τους καθιστούσε θεοφόρους, και τους έδινε την ΕΜΠΕΙΡΙΑ τού Θεού. Ενώ δηλαδή η Φιλοσοφία είναι θεωρητική γνώση, (με την επιστημονική έννοια τής λέξης: "θεωρία"), η Θεολογία είναι πρακτική γνώση. Στη Φιλοσοφία ΨΑΧΝΕΙΣ ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ δια λογικών παραδοχών τον Θεό (ή τον κόσμο). Στη Θεολογία, ΗΔΗ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ τον Θεό, και πρέπει απλώς ΝΑ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ αυτό που γνωρίζεις με τη λογική, σε εύληπτες προτάσεις. Η Θεολογία, συγγενεύει περισσότερο με τις φυσικές επιστήμες, και κυρίως με την ιατρική, παρά με τη Φιλοσοφία, όσο και αν αυτό είναι δυσδιάκριτο για όσους δεν την γνωρίζουν. Γιατί η Θεολογία, στηρίζεται στην ΠΡΑΚΤΙΚΗ θεραπεία τού γνωστικού οργάνου για τον Θεό, (του νοός), για να μπορέσει να γίνει ο Θεός ΑΙΣΘΗΤΟΣ στον άνθρωπο, κάτι που συνεπάγεται όχι μόνο γνώση τού Θεού, αλλά και θεραπεία. Και όπως στην ιατρική και στις λοιπές επιστήμες ο ερευνητής καλείται να πειραματισθεί με αυτό που θέλει να αποδείξει, και να δοκιμάσει τις θεραπευτικές μεθόδους που παρατηρήθηκαν ότι λειτουργούν σε άλλους, στη Θεολογία, υπάρχει κι εδώ πείραμα. Δεχόμαστε την αξιοπιστία τής ΓΝΩΣΤΗΣ σ' εμάς εμπειρίας τών αγίων, και καλούμαστε να την επαναλάβουμε στον εαυτό μας. Με τη βεβαιότητα ότι αν καθαρίσουμε την καρδιά μας όπως εκείνοι, θα γνωρίσουμε τον Θεό. Δεν πρόκειται δηλαδή για αφηρημένα ιδεολογήματα τής Φιλοσοφίας, αλλά για ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ μεθόδους θέασης τού Θεού, και ένωσης μαζί Του. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής γράφει ότι η πράξη και η θεωρία (= θέαση) τού Θεού, συνυπάρχουν: "Πράξίς εστι θεωρία ενεργουμένη και θεωρία εστί πράξις μυσταγωγουμένη" (PG 90, 1344). Στη Θεολογία η λέξη "θεωρία" δεν έχει την έννοια τού αφηρημένου πιθανολογήματος, αλλά τη ΘΕΑ, τη ΘΕΑΣΗ, τη ΘΩΡΙΑ τού Θεού, όταν έρχεται η Χάρη Του να κατοικήσει στην θεραπευμένη καθαρμένη καρδιά. Όταν κάποιος ψάχνει για το κλειδί του, και ξαφνικά το βρει, παύει να το ψάχνει. Και θα ήταν κουτός να συνεχίσει να ψάχνει για κάτι που βρήκε. Ομοίως, αν ψάχνει το κλειδί του, και κάποιος του πει ότι το είδε, και ότι βρίσκεται σε συγκεκριμένο σημείο, θα ήταν επίσης κουτός αν συνέχιζε να το ψάχνει αλλού, πριν ελέγξει την πληροφορία τού άλλου. Ομοίως και η Φιλοσοφία, υπήρξε μια ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ και ΑΝΑΓΚΑΙΑ και ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ μέθοδος αναζήτησης τού Θεού (μεταξύ άλλων αναζητήσεων). Και έδωσε ώθηση στον πολιτισμό, και πολλά της χρωστάει ο κόσμος. Όταν όμως ήρθε η Θεολογία, όταν ο ίδιος ο Θεός ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ πλέον, η αναγκαιότητα αναζήτησής του δεν υφίσταται πια. Γιατί ποιος ο λόγος να ψάχνεις για κάτι το οποίο σου αποκαλύπτεται; Αυτός ήταν ο λόγος που σοφά οι Έλληνες αντικατέστησαν τη Φιλοσοφία με τη Θεολογία, και επικέντρωσαν πλέον την προσοχή τους, όχι στην έρευνα, αλλά στη ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ όσων πλέον γνώριζαν για τον Θεό. Όμως με το θέμα αυτό, σκοπεύουμε να ασχοληθούμε σε μετέπειτα άρθρο. Το υλικό αυτής τής μελέτης, το αντλήσαμε από το πρώτο κεφάλαιο τού βραβευμένου βιβλίου τού σεβ. Ιεροθέου Ναυπάκτου: "Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη παράδοση".

Η γνώση του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά

 

Όταν ο άνθρωπος ανέλθη από την σαρκική γνώση στην ψυχική και από την ψυχική στην πνευματική, τότε ορά τον Θεό και αποκτά την γνώση του Θεού, που είναι η σωτηρία του. Η γνώση του Θεού, όπως θα αναπτυχθή κατωτέρω, δεν είναι εγκεφαλική, αλλά υπαρξιακή, δηλαδή όλη η ύπαρξη του ανθρώπου πληροφορείται αυτήν την θεογνωσία. Αλλά για να φθάση ο άνθρωπος σ’ αυτήν την γνώση πρέπει να προηγηθή κάθαρση της καρδιάς, δηλαδή θεραπεία της ψυχής, του νοός και της καρδίας. «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε’, 8). Όπως έχει σημειωθή, ο Βαρλαάμ ισχυριζόταν ότι η γνώση του Θεού δεν είναι υπόθεση θεωρίας του Θεού, αλλά υπόθεση της νοήσεως του ανθρώπου. Μπορούμε, έλεγε, να αποκτήσουμε την θεογνωσία με την φιλοσοφία, γι’ αυτό τους Προφήτας και τους Αποστόλους, που έβλεπαν το άκτιστο Φως, κατέτασσε σε κατώτερη θέση από  τους φιλοσόφους. Το άκτιστο Φως το ονόμαζε αισθητό, κτιστό και «χείρον της ημετέρας νοήσεως». Όμως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, φορεύς της Παραδόσεως και άνθρωπος της αποκαλύψεως, υποστήριζε τα αντίθετα. Στην θεολογία του παρουσιάζεται η διδασκαλία της Εκκλησίας, σύμφωνα με την οποία, το άκτιστο Φως,  δηλαδή η όραση του Θεού, δεν είναι απλώς συμβολική όραση, δεν είναι αισθητή και κτιστή, ούτε κατωτέρα της νοήσεως, αλλά είναι θέωση. Δια της θεώσεως ο άνθρωπος αξιώνεται να δη τον Θεό. Και αυτή η θέωση δεν είναι αφηρημένη κατάσταση, αλλά ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Δηλαδή ο άνθρωπος θεωρώντας το άκτιστο Φως, το βλέπει γιατί ενώνεται με τον Θεό, το βλέπει με τους εσωτερικούς οφθαλμούς και με αυτούς ακόμη τους σωματικούς οφθαλμούς, οι οποίοι έχουν μετασκευασθή από την ενέργεια του Θεού. Επομένως η θεωρία είναι ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Και αυτή η ένωση  είναι γνώση του Θεού. Τότε ο άνθρωπος αξιώνεται να γνωρίση  τον Θεό. Και αυτή η γνώση είναι υπέρ την ανθρωπίνην γνώσιν και  υπέρ την αίσθησιν.
…Ο άγιος Γρηγόριος κάνει λόγο για την έκσταση. Αλλά αυτή η έκσταση, στην πατερική διδασκαλία, δεν έχει καμμιά σχέση με την έκσταση της Πυθείας και των άλλων θρησκειών…Με άλλα λόγια η έκσταση, που είναι η αδιάλειπτη νοερά προσευχή κατά την οποία ο νους του ανθρώπου έχει μνήμη αδιάλειπτη του Θεού και δεν έχει καμμιά σχέση με τα πάθη και τον λεγόμενο κόσμο της αμαρτίας, δεν είναι ακόμη ένωση με τον Θεό. Η ένωση αυτή του ανθρώπου με τον Θεό γίνεται όταν έλθη ο Παράκλητος στον προσευχόμενο, που κάθεται στο υπερώο των φυσικών ακροτήτων και αναμένει την επαγγελία του Θεού, και τον αρπάζει στην θεωρία του ακτίστου Φωτός. Η έλλαμψη του Θεού είναι εκείνη που δείχνει την ένωση του Θεού με τον άνθρωπο.
…Αυτά δείχνουν ότι η όραση του Θεού, η θέωση, η ένωση και η γνώση του Θεού είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Δεν μπορούν να νοηθούν ανεξάρτητα. Η διάσπαση αυτής της ενότητος απομακρύνει τον άνθρωπο από την γνώση του Θεού. Η βάση της ορθοδόξου γνωσιολογίας είναι η έλλαμψη και αποκάλυψη του Θεού μέσα στην κεκαθαρμένη καρδιά του ανθρώπου.
...Η θεωρία του ακτίστου Φωτός και η γνώση που προέρχεται από αυτή είναι όχι μόνον υπέρ την φύσιν και υπέρ την ανθρωπίνην γνώσιν, αλλά κα υπέρ την αρετήν. Η αρετή και η μίμηση του Θεού μας προετοιμάζει προς την θεία ένωση, αλλά αυτήν την απόρρητη ένωση τελετουργεί η Χάρη. «Αρετή μεν γαρ πάσα και  η εφ’ ημίν του Θεού μίμησις προς την θείαν ένωσιν επιτήδειον ποιείται τον κεκτημένον, η δε χάρις αυτήν τελετουργεί την απόρρητον ένωσιν» (σελ. 616).
Έτσι η θέωση, που είναι ο σκοπός της πνευματικής ζωής, είναι εμφάνεια, φανέρωση του Θεού στην καθαρή καρδιά του ανθρώπου. Αυτή η θέα του ακτίστου Φωτός είναι εκείνη που δημιουργεί την πνευματική ευφροσύνη στην ψυχή. Διότι, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, γνώρισμα του Φωτός εκείνου είναι η εγγινομένη στην ψυχή κατάπαυση των μη καλών ηδονών και παθών, των λογισμών ειρήνη και κατάσταση, ανάπαυση και πνευματική χαρά, περιφρόνηση της δόξης των ανθρώπων, ταπείνωση που είναι συνδεδεμένη με απόρρητη αγαλλίαση, μίσος του κόσμου, έρως των ουρανίων, μάλλον δε μόνον του Θεού των ουρανών, θέα του ακτίστου Φωτός έστω κι αν σκεπάση κανείς τα μάτια ή τα εξορύξη (σελ. 634).
Από τα προηγούμενα φαίνεται  καθαρά ότι το τέλος της θεραπείας του  ανθρώπου είναι η θέα του ακτίστου Φωτός. Επειδή όμως γίνεται λόγος στο κεφάλαιο αυτό περί της θεωρίας νομίζω πως είναι καλό να παρουσιασθή και η διδασκαλία του αγίου ότι υπάρχουν πολλοί βαθμοί θεωρίας. Λέγει ο άγιος ότι της θεωρίας αυτής υπάρχει αρχή και τα μετά την αρχή, που διαφέρουν κατά το αμυδρότερο και το τηλαυγέστερο, δεν υπάρχει όμως τέλος γιατί η πρόοδος αυτής, καθώς επίσης και της εν αποκαλύψει αρπαγής, συνεχίζεται επ’ άπειρον . Γιατί άλλο είναι η έλλαμψη και άλλο η διαρκής θέα του Φωτός και άλλο η θέα των εν τω Φωτί πραγμάτων.
…Επομένως η θεωρία έχει πολλά στάδια και βαθμούς και πολλά προηγούνται για να φθάση κανείς στην θεωρία του ακτίστου Φωτός, που είναι «η καλλονή του μέλλοντος αιώνος», «το βρώμα των επουρανίων». Η μνήμη του θανάτου, που είναι χάρισμα από τον Θεό, η αδιάλειπτη προσευχή, η έμπνευση για να τηρήση κανείς ολοκληρωτικά τις εντολές του Χριστού, η γνώση της πνευματικής μας πτωχείας, δηλαδή η κατανόηση των αμαρτιών και των παθών μας και η ακολουθούσα αυτήν μετάνοια είναι βαθμοί θεωρίας. Όλα αυτά γίνονται με την ενέργεια της θείας Χάριτος. Βέβαια η τελεία θεωρία είναι η θέα του ακτίστου Φωτός, που και αυτή διακρίνεται στην θέα και την διαρκή θέα, όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος.
Έτσι η κάθαρση που γίνεται με την Χάρη του Θεού δημιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να φθάση κανείς στην θεωρία που είναι κοινωνία με τον Θεό, θέωση του ανθρώπου και γνώση του Θεού. Η ασκητική μέθοδος της Εκκλησίας οδηγεί σ’ αυτό το σημείο. Δεν γίνεται με ανθρώπινα κριτήρια και  δεν σκοπεύει να κάνη τον άνθρωπο «καλόν καγαθόν», αλλά να τον θεραπεύση τελείως και να αποκτήση κοινωνία με τον Θεό. Όσο ο άνθρωπος βρίσκεται μακράν της κοινωνίας και ενώσεως με τον Θεό, δεν έχει ακόμη επιτύχει την σωτηρία του. Ο ασκούμενος πνευματικά και θεωρών το άκτιστο Φως λέγεται στην γλώσσα των Πατέρων «θεούμενος». Την έκφραση αυτή την χρησιμοποιεί ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και επαναλαμβάνει, όπως είδαμε προηγουμένως, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (σελ. 620).
Η θεραπεία της ψυχής, του νου, της καρδιάς οδηγεί τον άνθρωπο στην θέα του Θεού και τον καθιστά γνώστη της θείας ζωής και αυτή η γνώση είναι σωτηρία του ανθρώπου.
Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ιεροθέου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή). Έκδοση Ζ’, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)