ΟΛΙΓΑ ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΝ ΜΝΗΜΟΣΥΝΩΝτου Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

ΟΛΙΓΑ ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΝ ΜΝΗΜΟΣΥΝΩΝ

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

   Απαγκιστρώνοντας την σκέψη μας από την οικονομική κρίση και την πολιτική ρευστότητα που επικρατεί στην χώρα μας θα ασχοληθούμε με ένα θέμα που αφορά το τυπικό της Εκκλησίας, συγκεκριμένα με την απαγόρευση τελέσεως μνημοσύνων από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι και την Κυριακή του Θωμά. Μπορεί για τους πολλούς αυτό να είναι ένα θέμα εκτός εποχής (με την έννοια του «ποιος ασχολείται τώρα με τυπικές διατάξεις της Εκκλησίας, εδώ ο κόσμος καίγεται...»), όμως μόλις διήλθαμε την Διακαινήσιμο εβδομάδα και σε κάποιους μπορεί να είναι ακόμη νωπές οι μνήμες από τριβές μεταξύ ενίων ποιμένων και ενίων μελών του ποιμνίου τους με αφορμή αυτήν την διάταξη, η οποία, όπως και άλλες παρόμοιες τυπικές διατάξεις, που αφορούν κυρίως την τέλεση μνημοσύνων η γάμων, δημιουργούν πολλές φορές περιττές τριβές, και κάποιες φορές αναιτιολόγητες παραβιάσεις του τυπικού της Εκκλησίας.

Στην συνέχεια θα περιορισθούμε μόνο στις διατάξεις που αφορούν τα Μνημόσυνα.

Πριν αναφερθούμε στις τυπικές διατάξεις, πρέπει να σημειώσουμε ότι το μεγαλύτερο ίσως μέρος της ακολουθίας του Μνημοσύνου αφορά τους ζώντες, και όχι τους κεκοιμημένους. Οι στίχοι για παράδειγμα από τον 118ο Ψαλμό (τον Άμωμον) που συνηθίζεται να ψάλλονται στην θέση του κοινωνικού, όταν το μνημόσυνο δεν τελείται την Κυριακή, καθώς και τα πέντε από τα έξι νεκρώσιμα Ευλογητάρια, αφορούν κυρίως τους ζώντες που προσήλθαν να προσευχηθούν για τον κεκοιμημένο. Για παράδειγμα οι ψαλμικοί στίχοι: «Ενύσταξεν η ψυχή μου από ακηδίας...», «Κλίνον την καρδίαν μου εις τα μαρτύριά σου και μη εις πλεονεξίαν», «συνέτισόν με και μαθήσομαι τας εντολάς σου» η οι στίχοι των Ευλογηταρίων «το απολωλός πρόβατον εγώ ειμι ανακάλεσαί με, Σωτήρ και σώσόν με» και «οικτείρησον το σόν πλάσμα Δέσποτα και καθάρισον ση ευσπλαχνία», αφορούν τους ζώντες, ειδάλλως θα υπονοούσαν μετά θάνατον ενέργειες παθών (ακηδίας, πλεονεξίας), καθώς και δυνατότητα μετάνοιας, η οποία όμως «εν τω Άδη ουκ έστι», σύμφωνα με το ψαλμικό «εν δε τω άδη τις εξομολογήσεταί σοι;».

Βέβαια, πολλοί θεωρούν ότι αυτά τα ψάλλουν οι ζώντες εν ονόματι των κεκοιμημένων, γι’ αυτό μάλιστα αλλάζουν ακόμη και στους ψαλικούς στίχους τα γένη, ανάλογα με το αν είναι άνδρας η γυναίκα ο κεκοιμημένος, όπως στο «Επλανήθην ως πρόβατον απολωλός ζήτησον τον δούλον σου», το οποίο, όταν είναι γυναίκα, γίνεται από ορισμένους «ζήτησον την δούλην σου». Όμως η Εκκλησία στις νεκρώσιμες ακολουθίες της δεν ενδιαφέρεται μόνον για τους κεκοιμημένους, αλλά και για τους ζώντες, τους οποίους προσπαθεί με τους ψαλμούς και τους ύμνους της να τους οδηγήση σε κατάνυξη, σε αυτογνωσία και μετάνοια, ώστε η προσευχή τους για τον εαυτό τους, αλλά και για τον κεκοιμημένο, να είναι σύμμεικτη με πνευματικό πόνο, πόνο από την επίγνωση της διαβρωτικής δύναμης που έχει η αμαρτία, ώστε βγαίνοντας μέσα από την αίσθηση του δικού τους πνευματικού θανάτου, να είναι προσευχή με δύναμη παρακλητική, που βοηθά την απελθούσα ψυχή στην πορεία της προς τον Θεό.

Θεωρώντας πολλοί πως ό,τι λέγεται στην τελετή του Μνημοσύνου αφορά μόνον τους κεκοιμημένους δυσανασχετούν όταν η Εκκλησία «απαγορεύη» την τέλεσή τους. Αλλάζοντας όμως η Εκκλησία το τελετουργικό της δεν «απαγορεύει» την προσευχή για τους κεκοιμημένους. Προβάλλει απλώς εντονότερα το πρόσωπο του Χριστού, ιδιαίτερα το Πάθος και την ανάστασή Του, το πρόσωπο και τα γεγονότα, δηλαδή, που μεταποιούν τον πόνο των πενθούντων σε προσμονή μελλοντικής συναντήσεως με τους απελθόντες δικούς τους στην ασάλευτη και αδιάδοχη Βασιλεία του Θεού.

Ας έλθουμε όμως στις τυπικές διατάξεις που απογορεύουν την τέλεση των μνημοσύνων. Αντιγράφω από ιστοσελίδα Ιεράς Μητροπόλεως τα ακόλουθα:

«Μνημόσυνα δεν τελούνται: (1) Από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι την Κυριακή του Θωμά. (2) Κατά τις Δεσποτικές και Θεομητορικές Εορτές... (3) Την ημέρα που πανηγυρίζει ο Ναός».

Στα παραπάνω πρέπει να επισημειώσουμε ότι στα παλαιά τυπικά απαγορευόταν ρητώς η τέλεση μνημοσύνων κατά την ημέρα της Κυριακής, αφού κάθε Κυριακή εορτάζουμε την Ανάσταση. Για το θέμα αυτό δημιουργήθηκαν κατά τον 18ο αιώνα ταραχές στο Άγιον Όρος, που σχετίζονταν με το λεγόμενο «κολλυβαδικό κίνημα».

Διαρκής μαρτυρία για την τέλεση των μνημοσύνων κατά την ημέρα του Σαββάτου και όχι της Κυριακής, αποτελεί το συναξάριο του πρώτου ψυχοσαββάτου, το οποίο περιλαμβάνεται στο εν χρήσει βιβλίο του Τριωδίου, στο οποίο γράφει: «Εν Σαββάτω δε αεί την των ψυχών μνείαν ποιούμεθα, ότι το Σάββατον κατάπαυσιν σημαίνει Εβραϊστί». Αυτήν την φράση του συναξαρίου σχολιάζει ο άγιος Νεκτάριος στο έργο του «Περί αθανασίας ψυχής και Ιερών Μνημοσύνων» λέγοντας, ότι για εμάς τους Χριστιανούς ημέρα καταπαύσεως είναι η Κυριακή και όχι το Σάββατο. Το Σάββατο ως κατάπαυση «ιστορικήν απλώς παρ’ ημίν έχει σημασίαν, ουχί δε δογματικήν». Το Σάββατο για εμάς είναι η ημέρα που γνώρισε ο άνθρωπος τον θάνατο, γι’ αυτό οι άγιοι Πατέρες όρισαν αυτήν την ημέρα να τελούνται τα Μνημόσυνα και όχι κατά την «καταπαύσιμον της Κυριακής ημέραν». Όπως χρακτηριστικά γράφει: το Σάββατο «η Εβδόμη ημέρα της δημιουργίας είδε τον θάνατον του ανθρώπου, ήτις εξακολουθεί, και εν η πάντες αποθνήσκομεν», γι’ αυτό οι άγιοι Πατέρες «το Σάββατον, ήτοι την ημέραν του θανάτου εθέσπισαν γίγνεσθαι τα Μνημόσυνα και ουχί την Κυριακήν την της Αναστάσεως ημέραν, ήτις σύμβολον είναι της αναστάσεως των νεκρών κατά την δευτέραν παρουσίαν και εικών του προσδοκωμένου αιώνος».

Σχετικά με τα παραπάνω ο άγιος Αθανάσιος ο Πάριος στο έργο του: «Δήλωσις της εν τω Αγίω Όρει ταραχών αληθείας», σημειώνει: «εξ αρχαίας Παραδόσεως, η αγία του Χριστού Εκκλησία παρέλαβε να ψάλλη μνημόσυνα των κεκοιμημένων, πάσαν άλλην ημέραν, πλήν των Δεσποτικών εορτών και κατ’ εξαίρετον πλήν της Κυριακής». Αυτήν την πληροφορία παίρνει ο άγιος Αθανάσιος από το «τυπικόν της Εκκλησίας». Επειδή, όμως, κάποιοι αμφισβητούσαν το «τυπικό του Μαλαξού» στο οποίο αναφερόταν, εκείνος αντέτεινε ότι αυτό δεν ήταν του Μαλαξού, αλλά της Εκκλησίας. Ο Μαλαξός απλώς το εξέδωσε. Για να πείση μάλιστα τους αναγνώστες του παραπέμπει στο τι βρήκε «εν τυπικώ αρχαιοτάτω του περιωνύμου ναού του Πρωτάτου», το οποίο ορίζει το πότε γίνεται το «σαρανταλείτουργο» για μοναχό που κοιμήθηκε μέσα στην Μ. Εβδομάδα η την Διακαινήσιμο. Σ’ αυτό ορίζεται ότι οι Λειτουργίες αυτές που συνδέονται με Μνημόσυνο μετά κολλύβων αρχίζουν «από της Δευτέρας του Θωμά μέχρι συμπληρώσεως της τεσσαρακοστής (Λειτουργίας), εν μόναις ταις Κυριακαίς και λοιπαίς εορτασίμοις ημέραις, ήγουν τη Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής, τη Τετάρτη τη προ της Αναλήψεως, τη Πέμπτη της Αναλήψεως, και τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, τούτου μη γινομένου». Δηλαδή, δεν υπολογίζονταν μέσα στο σαρανταλείτουργο για τον κεκοιμημένο οι Κυριακές και οι Δεσποτικές εορτές από της Δευτέρας του Θωμά έως του Αγίου Πνεύματος.

Στις μέρες μας πλέον τελούνται Μνημόσυνα και τις Κυριακές, μετά από απάντηση σε σχετική ερώτηση του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Θεοδοσίου του Β' (1722), ο οποίος μετά από συνοδική διαγνώμη είπε «ότι οι ποιούντες τα μνημόσυνα των κεκοιμημένων εν Σαββάτω καλώς ποιούσιν, αλλά και οι εν Κυριακή ποιούντες ουχ αμαρτάνουσιν...». Αυτή η θέση του Πατριαρχείου επιβεβαιώθηκε και επαναδιατυπώθηκε, για να λήξουν οι σχετικές διαμάχες, από τον άγιο Γρηγόριο τον Ε', με συνοδικό γράμμα, κατά το 1819. Σήμερα μνημόσυνα δεν τελούνται μόνον κατά τις Δεσποτικές εορτές και από το Σάββατο του Λαζάρου έως και την Κυριακή του Θωμά.

Βέβαια η Εκκλησία δεν παύει ποτέ την προσευχή της για τους κεκοιμημένους, αφού ακόμη και στην Λειτουργία που τελείται το βράδυ της Αναστάσεως μνημονεύονται στην Προσκομιδή ζώντες και κεκοιμημένοι. Αλλάζει μόνον κάποιες μέρες το τελετουργικό της, προκειμένου, όπως σημειώσαμε, να προβάλη μόνον το πρόσωπο του Χριστού, που δίνει νόημα στην ζωή και τον θάνατο, αφού Αυτός είναι η ζωντανή ελπίδα για την οριστική κατάργηση του θανάτου.

Όσοι δυσανασχετούν γιατί δεν μπορούν να τελέσουν τα «τριήμερα», τα «εννιάμερα» η τα «σαράντα» των προσφιλών τους νεκρών στον ακριβή χρόνο τους, αγνοούν ότι η προσευχή για τους κεκοιμημένους δεν έχει απόλυτη ανάγκη την τελετή, καθώς και ότι η ισχυρότερη προσευχή γι’ αυτούς είναι μυστική μνημόνευσή τους στην Θ. Λειτουργία. Ακόμη αυτή η αντίληψή τους, που γεμίζει ορισμένους με άγχος, δηλώνει ότι έχουν ειδωλοποιήσει τον χρόνο, δηλαδή τον παρόντα αιώνα της φθοράς και του θανάτου.

ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΙΣ : http://www.parembasis.gr/2012/12_04_04.htm

Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον    www.egolpion.com

31  ΜΑΪΟΥ  2012